Adenium

Adenium (Lat. Adenium) to rodzaj soczystych roślin, powszechnie znanych wśród entuzjastów ogrodniczych ze względu na uderzające kwiaty i charakterystyczne spuchnięte łodygę (Caudex). Unikalny wygląd adenium przypomina miniaturowe drzewo lub bonsai, a jego duże, jasne kwiaty zapewniają jego trwałą popularność jako dekoracyjną roślinę doniczkową. W naturze adenium znajdują się w częściowo deserowych i suchych regionach Afryki, Półwyspie Arabskiego i Madagaskaru, gdzie dostosowali się do ekstremalnych warunków, naprzemiennych okresów suchych i rzadkich deszczów.

Etymologia nazwy

Nazwa „Adenium” pochodzi od jednej ze starych nazw geograficznych dla regionu Aden (współczesny Jemen), w którym rośliny te zostały po raz pierwszy odkryte i opisane przez botaników. W literaturze kolejną popularną nazwą jest „Pustyna róża”. Podkreśla to zdolność Adenium do kwitnienia z jasnymi, „różowymi” kwiatami w surowych warunkach niedoboru wody.

Forma życia

Adenium jest soczystą (lub częściowo-burzową) rośliną, która może przechowywać wodę w systemie łodygi i korzeni, tworząc charakterystyczny ogon-zauważalny obrzęk u podstawy łodygi. U wielu gatunków ogon jest podzielony na kilka segmentów „w kształcie butelek”, które są szczególnie cenione przez egzotycznych entuzjastów bonsai.

Na wolności adenium często przybiera postać małego drzewa lub krzewu z jednym lub kilkoma łodygami, które zagęszczają u podstawy. W uprawie, gdy uprawiane w doniczkach rozmiar i kształt łodygi są kontrolowane przez objętość pojemnika i technik przycinania.

Rodzina

Adenium należy do rodziny Apocynaceae, której przedstawiciele są szeroko rozpowszechniani w regionach tropikalnych i subtropikalnych na całym świecie. Rodzina Apocynaceae obejmuje znane rodzaje, takie jak Nerium (Oleander), pachypodium (pachypodium) i Plumeria (Frangipani), z których wiele ma soczyste łodygi lub liście i toksyczne mleczne sok.

Charakterystyczną cechą rodziny Apocynaceae jest obecność mlecznego soku, często zawierającego alkaloidy lub glikozydy. SAP służy jako mechanizm obrony przed owadami i roślinożercami, dzięki czemu tkanki rośliny są zakłócenia, a nawet toksyczne.

Charakterystyka botaniczna

Liście adenium są zwykle gęste, skórzaste, lancetowate lub owalne w kształcie, ułożone naprzemiennie i mogą zrzucić w okresie suchym, gdy roślina wchodzi w uśpienie. Kwiaty mają kształt lejek z pięcioma płatkami, znajdującymi się na końcówkach pędów lub w osiach liści. Kolor kwiatów najczęściej występuje w odcieniach różowych, czerwonych, białych lub dwuosobowych wariantów, a także istnieją formy hybrydowe z bardziej złożoną paletą.

System korzeniowy jest dobrze rozwinięty, a niektóre korzenie mogą gęstnieć, tworząc kaudex w kształcie „butelki” wraz z łodygą. STEM zawiera mleczny sok, który zawiera toksyczne związki. Okres kwitnienia trwa kilka tygodni, a niektóre gatunki i odmiany mogą kwitnąć kilka razy w roku.

Skład chemiczny

Mleczny sok adenium zawiera glikozydy sercowe, szczególnie związki z grupy kardenolidowej, które są podobne w działaniu do oleandryny. Związki te, po spożyciu, mogą powodować zatrucie. Oznacza to, że bezpośrednio spożywanie części rośliny może być szkodliwe dla zdrowia.

Oprócz glikozydów tkanki zawierają flawonoidy i inne wtórne metabolity odpowiedzialne za ochronę rośliny przed patogenami i roślinożercami. Pomimo wysokiej toksyczności niektóre związki izolowane z adenium są badane w farmakologii, ponieważ glikozydy serca w małych dawkach mają zastosowania terapeutyczne.

Pochodzenie

Ojczyzna adenium obejmuje duże obszary regionów pół-deserowych i sawannah we wschodniej i południowej Afryce, Półwyspie Arabskiego i Madagaskaru. Naturalne populacje znajdują się na skalistych zboczach, suchych katelach rzecznych i piaszczystych obszarach, gdzie opady deszczu są nieregularne.

Dostosowując się do suszy, roślina rozwinęła zdolność do gromadzenia wody w łodydze i korzeniach oraz zrzucania liści w niekorzystnych warunkach. Sezonowe deszcze stymulują aktywny wzrost i kwitnienie, po czym adenium powraca do swojego „ekonomicznego” trybu życia.

Łatwość uprawy

Adenium jest uważane za stosunkowo łatwe w pielęgnacji, pod warunkiem, że wybrano odpowiedni podłoże, otrzymuje intensywne światło i utrzymuje się umiarkowane podlewanie. Początkujący mogą potrzebować trochę czasu, aby dowiedzieć się, jak określić optymalny harmonogram podlewania i zrozumieć uśpione okresy rośliny.

Błędy opieki (przepadrzenie, brak światła, ostre wahania temperatury) mogą łatwo prowadzić do zgnilizny korzeni lub słabego kwitnienia. Z ostrożnym dbałością o potrzeby rośliny, adenium rozwija się w warunkach wewnętrznych i może kwitnąć kilka razy w roku, zachwycając się dużymi i jasnymi kwiatami.

Gatunki i odmiany

Najczęściej gatunkiem najczęściej uprawianym jest adenium obesum (gruby gruby), często nazywany „różą pustynną”. Ma kilka naturalnych podgatunków (somowens, arabski itp.), Które różnią się kształtem ogona, rozmiaru i koloru kwiatów.

Prace hodowlane doprowadziły do ​​stworzenia wielu hybryd i odmian o szerokiej gamie kolorów płatków, od białej do ciemnej czerwieni, a także dwu- lub trójbolowych przejść w jednym kwiatie. Niektóre hybrydy mają podwójne kwiaty i bardziej wyraźny kontrast płatka.

Rozmiar

W swoim naturalnym środowisku adenium może osiągnąć 1–3 metry wysokości, tworząc masywną koronę bagażnika i rozgałęzioną. W uprawie, ze względu na ograniczoną objętość doniczki i techniki przycinania, wysokość roślin wynosi zwykle od 30–60 cm.

Średnica ogona w dojrzałych próbkach może osiągnąć 20–30 cm lub więcej, nadając roślinę imponujący wygląd. Wielkość adenium w dużej mierze zależy od warunków uprawy, częstotliwości zapłodnienia i dostępnej przestrzeni dla układu korzeniowego.

Tempo wzrostu

Adenium rośnie umiarkowanie szybko w ciepłym sezonie, szczególnie jeśli otrzymuje odpowiednie światło i regularne zapłodnienie. W jednym sezonie wegetacyjnym młoda roślina może dodać wysokość 5–10 cm, tworząc nowe pędy i kwiatostany.

Zimą, o niższych temperaturach i krótszych godzinach dziennych, wzrost praktycznie się zatrzymuje, a roślina zrzuca liście i wchodzi w uśpiony okres. Jeśli zapewnione jest wygodne mikroklimaty i dodatkowe oświetlenie, wzrost może trwać zimą, ale zwykle mniej intensywnie.

Długość życia

Adenium jest rośliną wieloletnią zdolną do życia i kwitnienia w pomieszczeniu przez 5–10 lat lub dłużej. Przy odpowiedniej opiece, regularnym repotowaniu i wystarczającym oświetleniu roślina może utrzymać swój dekoracyjny wygląd i nadal wytwarzać nowe pąki przez wiele lat.

Wraz z wiekiem adenium gromadzi się większą masę w Ogaudex, a może nawet wyglądać imponująco niż w przypadku młodych. Jednak starsze okazy mogą stracić niższe gałęzie, odsłaniając bagażnik, więc okresowe odmładzanie pomaga utrzymać atrakcyjny wygląd.

Temperatura

Optymalny zakres temperatur dla adenium wynosi 20–30 ° C. Latem roślina kwitnie w temperaturze około 25–28 ° C, a wyższe temperatury są tolerowane, o ile dostarczane są wystarczające podlewanie i wentylacja.

Zimą, gdy adenium może wejść do uśpienia, temperatura można obniżyć do 15–18 ° C. Jednak przedłużająca się ekspozycja na temperatury poniżej 10–12 ° C jest wysoce niepożądana, ponieważ układ korzeniowy i łodygi mogą gnijać, a punkty wzrostu mogą umrzeć.

Wilgotność

Adenium nie ma wymagań o wysokiej wilgotności, ponieważ naturalnie rośnie w regionach półsarialnych. Suche powietrze nie szkodzi roślinie, ale bardzo niska wilgotność w połączeniu z wysokimi temperaturami może powodować nieznaczne zwinięcie liści, co wskazuje na brak wilgoci lub przegrzania.

W umiarkowanie wilgotnych środowiskach (około 40–50%) adenium rozwija się wygodnie. Dodatkowe natryskiwanie liści nie jest konieczne, ale może być korzystne w szczególnie gorące dni lub podczas ogrzewania, aby zapobiec nadmiernemu suszeniu młodych pędów.

Oświetlenie i umieszczenie pokoju

Adenium woli jasne światło słoneczne; W naturze otrzymuje intensywne światło prawie przez cały dzień. Po uprawianiu w pomieszczeniu optymalnym miejscem jest parapeta na południe lub narażenie na południowy zachód, w którym roślina otrzyma co najmniej 4–5 godzin bezpośredniego światła słonecznego.

Przy niewystarczającym świetle adenium stanie się długa, utrata zwartej postaci, a kwitnienie albo nie wystąpi, albo będzie rzadkie i słabe. Zimą, gdy godziny światła dzienne są krótkie, zaleca się uzupełniające oświetlenie z lampkami do uprawy lub białe lampy spektrum, aby zapewnić roślinę 10–12 godzin światła dziennie.

Gleba i podłoże

Głównym wymogiem podłoża dla adenium jest dobre napowietrzanie i drenaż. Optymalna mieszanina obejmuje 40% uniwersalną gleby dla sukulentów, 20% torfu, 20% gruboziarnistych piasku i 20% perlitu lub wermikulit. Ta struktura zapewnia szybki drenaż nadmiaru wody i zapobiega zgnilizniu korzeni.

PH gleby powinno być utrzymywane na poziomie 5,5–6,5. Warstwa drenażowa (rozszerzona glina, drobny żwir) o grubości 1,5–2 cm jest obowiązkowy na dnie doniczki, aby zapewnić swobodny drenaż nadmiaru wilgoci i zapobiec stagnacji wody na kołnierzu korzeniowym.

Podlewanie (lato i zima)

Latem Adenium wymaga regularnego, ale kontrolowanego podlewania. Odstępy między wodami są określone przez suszenie górnej warstwy podłoża o 1–2 cm. W upalne dni podlewanie można wykonywać co 3–5 dni i przy chłodniejszej pogodzie raz w tygodniu. Nadmiar wody w spodku należy wyczerpać.

Zimą roślina wchodzi w uśpienie, szczególnie w niższych temperaturach i zmniejszonym świetle dziennym. Podlewanie jest znacznie zmniejszone i wystarczy zwilżanie gleby co 2–3 tygodnie lub nawet mniej. Ważne jest, aby nie osłabić rośliny, ponieważ olbrzymie w niskich temperaturach prowadzi do gnicia ogona i korzeni.

Nawożenie i karmienie

Adeńum dobrze reaguje na nawozy, ale nie toleruje nadmiaru fosforu. Najlepiej jest stosować zrównoważone nawozy mineralne o wyższej zawartości fosforu i potasu do stymulowania kwitnienia i tworzenia silnego pnia. Zapłodnienie odbywa się co 2–4 tygodnie wiosną i latem, stosując połowę zalecanego stężenia.

Metody stosowania nawozów obejmują zarówno karmienie korzeni (podlewanie roztworem nawozu), jak i opryskiwanie dolistne (przy użyciu niższych stężeń). Jesienią częstotliwość zapłodnienia jest stopniowo zmniejszana, a zimą zapłodnienie jest zwykle zatrzymywane.

Rozkwit

Adenium słynie z dużych kwiatów w kształcie lejka o średnicy od 4 do 7 cm, które tworzą się na końcach młodych pędów. Kolory płatków różnią się w zależności od białego i różowego do jaskrawego czerwieni, a są nawet odmiany z podwójnymi lub dwolodowymi kwiatami. Okres kwitnienia może trwać kilka tygodni, szczególnie przy odpowiednim świetle i cieple.

Aby zapewnić regularne kwitnienie, ważne jest, aby zapewnić zimowy okres odpoczynku i intensywne oświetlenie wiosną i latem. Dodatkowa stymulacja nawozami fosforu-potasu przed tworzeniem pąków może sprzyjać bardziej obfitym i przedłużającym kwitnieniem.

Propagacja

Głównymi metodami propagowania adenium są nasiona i sadzonki. Rozmnażanie nasion wymaga utrzymania wysokich temperatur (25–30 ° C) i umiarkowanej wilgoci w podłożu w celu wyrównania. Nasiona są wysiewane wiosną w lekkiej mieszance gleby, lekko zakopując je o głębokości 0,5–1 cm. Sadzonki pojawiają się w 7–10 dni.

Krojenie służy do zachowania cech odmiany. Półprzewodnikowe pędy o długości 10–15 cm są zakorzenione w wilgotnym podłożu w 20–25 ° C, czasami przy użyciu hormonów rootowania. Nowe korzenie tworzą się w 3–4 tygodnie, jeśli rootowanie się powiodło.

Funkcje sezonowe

Wiosną Adenium budzi się po zimowym uśpieniu, tworząc nowe liście i ustawiając pąki. W tym okresie wymagane jest aktywne zapłodnienie i wystarczające, ale staranne podlewanie. Latem roślina ma maksymalną fazę wzrostu i kwitnienia, potrzebując dużej ilości lekkiej i umiarkowanej wilgoci.

Jesienią i zimą, z krótszymi dniami i niższymi temperaturami, adenium stopniowo wchodzi w spokojny stan i zrzuca niektóre liście. Podlewanie jest zmniejszone, a zapłodnienie jest zatrzymywane lub znacznie zmniejszone pod względem częstotliwości i stężenia. W tym okresie „odpoczynku” roślina gromadzi zasoby do przyszłego kwitnienia.

Cechy opieki

Sukces w uprawie adenium w dużej mierze zależy od znajomości jego naturalnych potrzeb: obfitego światła słonecznego, dobrze przepuszczalnego podłoża, okresów uśpienia w niższych temperaturach i rzadkich, ale terminowych podlewania. Błędy (zwłaszcza olśniewające w niskich temperaturach) prowadzą do szybkiej śmierci systemu korzeniowego.

Przydatne jest okresowe sprawdzanie ogona i łodygi w celu wykrywania miękkich lub przyciemnionych obszarów - wyrównania wczesnej zgnilizny. Jeśli takie problemy zostaną zidentyfikowane, roślina powinna być suszona, traktowana fungicydami i, w razie potrzeby, zdrowe pędy można ponownie zakorzeli.

Opieka w domu

Pierwszym krokiem jest wybór odpowiedniego miejsca. Adenium najlepiej rośnie na parapecie na południowym lub południowo-wschodniej części, gdzie ma co najmniej 5–6 godzin bezpośredniego światła słonecznego dziennie. Przy niewystarczającym świetle łodyga rozciąga się, liście będą blade, a kwitnienie albo nie nastąpi lub zdarzy się rzadko.

Drugim aspektem jest poprawne podlewanie i karmienie. Latem podłoże powinno pozostać wilgotne, ale nie mokre; Górna warstwa gleby powinna wyschnąć o 1–2 cm. Od wiosny do jesieni nawozy o wyższej zawartości fosforu i potasu są stosowane co 2–4 tygodnie, aby stymulować kwitnienie.

Trzecim punktem jest utrzymanie systemu temperatury. Zimą zaleca się utrzymanie rośliny w temperaturze 15–18 ° C i zmniejszenie podlewania, co pomaga adeniowi ukończyć swój roczny cykl i przygotować się do nowego sezonu.

Wreszcie, pomocne jest okresowe wycieranie liści wilgotną gąbką lub rozpylanie ich miękką wodą, usuwanie pyłu i poprawę fotosyntezy. Jednak podczas uśpienia lub w niskich temperaturach lepiej powstrzymać się od rozpylania.

Przeszczep

Wybierając doniczkę, należy wziąć pod uwagę objętość systemu korzeniowego. Nadmiernie duży pojemnik może powodować zakwaszenie gleby, dlatego zaleca się zwiększenie średnicy doniczki tylko o 2–3 cm od poprzedniego. Najlepszym czasem na przeszczep jest wiosna, zanim rozpocznie się aktywny sezon wegetacyjny.

Materiał garnki (plastik, ceramika) nie jest krytyczny, ale otwory drenażowe są niezbędne. Przeszczep odbywa się przy użyciu metody „doładowania”, starając się nie uszkodzić kruchych korzeni. Po zabiegu zaleca się ograniczenie podlewania przez 1–2 tygodnie, aby rany na korzeniach mogły wyschnąć i nie zgnijać.

Przycinanie i formacja korony

Przycinanie adenium pozwala kontrolować wysokość i kształt rośliny, a także stymulujące rozgałęzienie i bardziej obfite kwitnienie. Optymalnym czasem tworzenia korony jest późna zima lub wczesna wiosna, przed rozpoczęciem aktywnego wzrostu.

Cięcia należy wykonać za pomocą ostrego, sterylnego narzędzia, atakującego niższy żywy pączek. Usuń wydłużone lub stare pędy. W rezultacie adenium nabiera bardziej kompaktowego wyglądu, a kwitnące gałęzie tworzą oszałamiającą „koronę” kwiatów.

Możliwe problemy i rozwiązania

Choroby adenium są spowodowane głównie patogenami grzybowymi, które wpływają na korzenie i ogon z powodu oleczania. Znaki obejmują miękkie lub ciemne plamy na łodydze, wirując liście. Roztwór jest pilnie wysuszenia podłoża, leczenie grzybobójstw i, w razie potrzeby, usunięcie uszkodzonych obszarów.

Niedobory składników odżywczych (zwłaszcza potas lub fosfor) objawiają się jako blade liście i rzadkie, słabe kwitnienie. Regularne nawożenie oparte na cyklu wzrostu i korekcie podłoża może szybko rozwiązać problem. Nieprawidłowe podlewanie, ostre wahania temperatury i brak światła również negatywnie wpływają na zdrowie rośliny.

Szkodniki

Głównymi szkodnikami Adenium są roztocza pająków, mszyce i owady skali. Pojawiają się w warunkach suchego powietrza i braku regularnych kontroli. Oznaki infestacji obejmują małe nakłucia na liściach, lepkie pozostałości, szare lub białe sieci na spodzie liści.

Zapobieganie obejmuje utrzymanie optymalnej wilgotności, okresowego opryskiwania i kontroli wizualnej. W przypadkach ciężkiego infestacji stosuje się chemiczne środki owadobójcze lub akarycydów zgodnie z instrukcjami. Alternatywą mogą być preparaty biologiczne oparte na grzybach entomopatogennych lub roztworach SOAP.

Oczyszczanie powietrza

Aden, podobnie jak wiele roślin wiecznie zielonych o soczystym łodydze, wnosi niewielki wkład w poprawę jakości powietrza poprzez zwiększenie stężenia tlenu i pochłanianie niewielkiej ilości dwutlenku węgla. Jego masa liści może uwięzić kurz, chociaż roślina nie ma znaczącej funkcji „filtrowania”.

Regularne czyszczenie i wentylacja pokoju przyczyniają się bardziej do mikroklimatu niż zwykła obecność adenium. Jednak aspekt estetyczny, związany z kwitnieniem, pośrednio poprawia atmosferę emocjonalną i postrzeganie przestrzeni.

Bezpieczeństwo

Adeńum zawiera toksyczny sok mleczny, który ma działanie kardiotoksyczne. Jeśli chodzi o kontakt z błonami śluzowymi lub ranami, może to powodować oparzenia, podrażnienie, aw ciężkich przypadkach zakłócenie aktywności serca. Dlatego podczas przycinania lub przeszczepu rośliny należy nosić rękawiczki, a wszelkie uszkodzone obszary skóry należy natychmiast umyć mydłem i wodą.

Reakcje alergiczne są możliwe u osób ze zwiększoną wrażliwością, ale są one rzadkie. Zwierzęta, zwłaszcza gryzonie lub koty, nie powinny mieć pozwolenia na kontakt z liśćmi lub łodygami adenium - powrót może prowadzić do zatrucia.

Zimowanie

W regionach o zmniejszonym światłach i niższych temperaturach, adenium zwykle zrzuca niektóre liście i wchodzi w okres względnego uśpienia. Jeśli temperatura pokojowa jest utrzymywana w temperaturze 15–18 ° C, a podlewanie jest zmniejszone, roślina „spoczywa”, gromadząc zasoby do przyszłego kwitnienia.

Przygotowanie do wiosny obejmuje stopniowo zwiększanie podlewania wraz ze wzrostem temperatury i wznowienia pełnego zapłodnienia. Jeśli adenium nadal rośnie zimą (w ciepłym i jasnym pokoju), należy zwrócić uwagę na zwiększoną potrzebę światła, aby zapobiec rozciąganiu łodyg.

Przydatne właściwości

Główna wartość adenium polega na jego dekoracyjnym uroku. Połączenie masywnego ogona, błyszczących liści i jasnych kwiatów sprawia, że ​​jest to jeden z najbardziej uderzających sukulentów doniczkowych. Obserwowanie wzrostu i tworzenia się pąków wywołuje również zainteresowanie entuzjastami bonsai i kochanków soczystego kompozycji.

Ponadto niektórzy badacze badają elementy mlecznego soku adenium (glikozydy sercowe) w farmakologii, chociaż ich praktyczne zastosowanie jest ograniczone ze względu na właściwości toksyczne i potrzebę ścisłej kontroli dawkowania.

Stosowanie w tradycyjnej medycynie lub środkach ludowych

W niektórych regionach Afryki lokalni uzdrowiciele używali zmiażdżonych części adenium do tworzenia trujących strzał lub jako element rytualnych mikstur. Nie ma jednak poważnych dowodów naukowych na temat skuteczności tych metod i potwierdzono toksyczność rośliny.

Dlatego samowystarczalność za pomocą adenium jest wyjątkowo niebezpieczna. Wszelkie potencjalne rozwój farmakologiczny muszą opierać się na badaniach naukowych i badaniach klinicznych, biorąc pod uwagę wysoką toksyczność związków występujących w roślinie.

Używać w projektowaniu krajobrazu

W ciepłych regionach z łagodnymi zimami adenium jest czasami sadzone na zewnątrz lub w dużych pojemnikach na tarasach i ogrodach zimowych, gdzie spektakularnie kwitnie na otwartym powietrzu. Jego zagęszczony łodyga i jasne kwiaty tworzą żywy akcent w kompozycjach ogrodowych z innymi roślinami odpornymi na suszę.

Ogrody pionowe i wiszące kompozycje z adenium są rzadko praktykowane, ponieważ roślina wymaga znacznej ilości podłoża i nie toleruje stałej wilgoci w korzeniach. Jednak przy odpowiednim projekcie i dobrym drenażem adenium może zmieścić się w takich rozwiązaniach.

Kompatybilność z innymi roślinami

Adeńum woli neutralne lub lekko kwaśne gleby o doskonałym drenażu, dzięki czemu jest kompatybilne z większością sukulentów, kaktusów i traw dekoracyjnych. Podczas sadzenia w grupach należy uznać, że adenium może zajmować dużo miejsca w górnej części doniczki ze względu na ogromny bagażnik i duże korzenie.

Nie zaleca się sadzenia adenium wraz z roślinami kochającymi wilgoć (np. Paprociami lub begonami), ponieważ ich wymagania dotyczące podlewania i wilgotności podłoża różnią się znacznie. Najlepszym wyborem byłyby rośliny odporne na suszę, podobne w siedlisku.

Wniosek

Adenium jest jedną z najzdolniejszych i najbardziej rozpoznawalnych soczystych roślin, łącząc egzotyczny urok pustynnych regionów z względną łatwością opieki, pod warunkiem, że przestrzegano odpowiedniej konserwacji. Jego kompaktowy rozmiar, ciekawy kształt ogona i obfite kwitnienie sprawiają, że jest to cenny okaz do dekoracji wnętrz i ogrodu.

Zgodnie z zaleceniami dotyczącymi oświetlenia, podlewania, karmienia i organizowania zimowego okresu odpoczynku zapewnia długie życie i obfite kwitnienie rośliny, zapewniając ogrodnikowi przyjemność estetyczną i możliwość eksperymentowania z utworzeniem „pustynnej róży” w warunkach wewnętrznych.